محدوده سنی مناسب برای ازدواج :
محدوده سنی مناسب برای بارداری 18 تا 35 سال و مناسب ترین زمان 20 تا 30 سالگی است . ازدواج زود هنگام و تجربه اولین بارداری در سنین رشد ( پیش از 18 سالگی )موجب از دست رفتن ذخایر مغذی بدن , کاهش رشد در مادر جوان افزایش آسیب پذیری وی در برابر کمبود تغذیه ای و مشکلات بسیار میشود . از سوی دیگر بارداری پس از 35 سالگی نیز خطرات مشکلات فراوانی را به همراه دارد.در ادامه به نکاتی در این مورد می پردازیم .

بارداری در سنین نوجوانی ( زیر 18 سال ) :
نوجوانی دوران گذار از کودکی به سمت بزرگسالی است و در این دوران حساس کودک به تدریج خصوصیات خود را از دست می دهد و به سمت بزرگسالی تغییر شخصیت می یابد .بارداری نیز از دوره های بحرانی است که فرد با تصویر نسبتاّ مشخصی از خویش به سمت تصویر اجتماعی تر (مادر) تغییر هویت می دهد .دختری که در سنین نوجوانی ازدواج می کند مجبور است همزمان با دو بحران رشد و پختگی شخصیت دست و پنجه نرم کند که نتیجه رضایت بخش نیز کمتر حاصل می شود .رشد ناکامل دردوران نوجوانی , رها کردن تحصیل , تعداد زیاد فرزندان , خانواده ناپایدار, نیاز حمایت بیشتر اطرافیان و جامعه و فزندان ناسالم مسائلی است که او با آنها روبه رو است . در سنین نوجوانی حاملگی نسبت به سنین بالاتر اغلب بدون برنامه قبلی و نا خواسته است . بارداری در این سنین تاثیر منفی بر وضعیت فیزیکی , اجتماعی و اقتصادی دختر نوجوان دارد , ضمن اینکه او صاحب فرزندی آسیب پذیر می شود . دختر نوجوان در این سن از خویش یک تصویر شخصی ضعیف دارد , هویت او ناکامل است و هنوز هم مهارتهای لازم برای شکل دادن به هویت کودک خویش را نیافته است و این کودک- مادر در برخورد با برآوردن نیازهای فرزند خویش هنوز کاملاّ مجهزآماده نشده است.بارداری در سنین نوجوانی با افزایش خطرات مامایی و عوارض ناشی اجتماعی همراه است . خطرات و عوارض مامایی در این سنین دو برابر سنین بالاتر است .
کم خونی , فشار خون حاملگی (PI H), مرگ جنین , بیماریهای مقاربتی (STD) و زایمان زودرس از جمله این عوارض است . بخصوص خطر فشار خون حاملگی , اگر بارداری 24 ماه بعد از شروع عادت ماهیانه اتفاق افتد بسیار است .در دختران زیر 25 سال احتمال عدم تناسب میان سر جنین و لگن مادر به علت رشد ناکافی لگن ,بسیار بیشتر است و این امر منجر به شیوع بیشتر سزارین در این سنین می شود که خود عوارض و خطرات فراوانی برای مادر به همراه دارد .در اینگونه مادران زایمانهای غیر طبیعی مثل زایمان طولانی و یا زایمان فوق العاده سریع بیشتر است که هر دو می تواند منجر به عوارض جبران ناپذیر زیادی در نوزاد گردد . زنان نوجوان بعد از زایمان بیش از دیگران دچار خونریزی و عفونت می شوند .
نوجوانی دوران افزایش نیازهای تغذیه ای بدن می شود و حتی ذخایر غذایی قبلی را نیز به سرعت مصرف می کند. تغذیه ناکافی در این سنین و عدم بر آورده شدن نیاز تغذیه ای بدن در دوران رشد همراه با حاملگی و عدم آگاهی کامل نسبت به تغذیه خویش , منجر به زایمان نوزاد با وزن کم می شود و این امر نیز افزایش مرگ و میردوران نوزادی و نیز عقب ماندگی ها, معلولیت ها ی سیستم عصبی و اختلالات رشدی را به همراه دارد.معمولاّ در زنان باردار نوجوان حتی در صورت کفایت انرژی وارد شده به بدن ,کلسیم , آهن و ویتامینهای A وC کافی نیست و آنها از کمبود این مواد رنج می برند .
بارداری در سنین پایین می تواند اختلالاتی را در مادر ایجاد کند, از جمله مسمومیت حاملگی , خونریزی در سه ماهه اول و سوم بارداری , کم خونی و مشکلات بارداری و زایمان .
به طور کلی بارداری در سنین پایین موجب می شود که میزان مرگ ومیر مادران دو و نیم برابر نسبت به حاملگی در سنین 20 تا 24 سالگی افزایش می یابد . از طرفی کودکان این مادران عمدتاّ نارس و کم وزن هستند وامکان مرگ آنان در سال اول زندگی بیشتر است . همچنین احتمال به دنیا آوردن نوزاد با وزن بسیار کم ( کمتر از 1500 گرم ) توسط مادران زیر 18 سال , نسبت به کل جمعیت در سنین باروری تقریباّ دو برابر است.

بارداری در سنین بالای 35 سال :
به دلیل اینکه شیوع اکثر بیماریهای مزمن با بالا رفتن سن افزایش می یابد .میزان عوارض بارداری نیز در خانمهای مسن بیشتر است .افزایش سن عامل خطر ساز مهمتری برای بروز عوارض در حین زایمان است تا تعداد فرزندانی که خانم باردار به دنیا آورده است .عوارض بیماری قند و فشار خون ناشی از بارداری در خانمهای بالای 35 سال در مقایسه با آنان که در سنین ایده آل 20 تا 25 سال باردار شده اند بیشتر دیده می شود .احتمال وقوع بیماریهایی شامل اختلالات قلبی و عروقی, بافت همبند, کلیوی و ریوی با افزایش سن خانم باردار افزایش می یابد .امکان خونریزی ناشی از جدا شدن زودرس جفت و جفت سر راهی در خانمهای بالای 35 سال بیشتر است.احتمال زایمان طولانی و سزارین نیز در این زنان بیشتر است .میزان مرگ در مادران باردار مسن بیشتر است .در تحقیقی در آمریکا مشاهده شده که میزان مرگ در مادران 35 تا 39 ساله نسبت به مادران 20 تا 34 ساله نزدیک به چهار برابر بیشتر است .
بارداری خارج از رحم یکی از علل مرگ مادران است که با بالا رفتن سن مادر شیوع آن افزایش می یابد.احتمال عوارضی برای جنین و نوزاد سقط خود به خود ,سقط انتخابی , مرده زایی ,ناهنجاریهای مادر زادی و تولد نوزاد کم وزن ( میزان به دنیا آوردن نوزاد کم وزن در زنان بالای 35 سال حدود دوبرابر زنان جوانتر است) با افزایش سن مادر بیشتر می شود .احتمال داشتن نوزاد با جثه درشت که امکان زایمان سخت را افزایش می دهد ,در مادران بالای 35 سال بیشتر است , شیوع تولد نوزاد با وزن بالای 4 کیلوگرم در زنان بالای چهل سال ,دو برابر شیوع آن در جمعیت عمومی زنان باردار است .میزان مرگ نوزاد در سال اول زندگی ,بعد از 35 سالگی مادر بتدریج افزایش می یابد .زایایی با افزایش سن کاهش می یابد .وجود ناهنجاریهای کروموزومی در نوزادان متولد شده از مادران 45 سال به بالا پنج درصد بیشتر است .

عوارض بارداری برای مادر و جنین در زنان چندزا :
خانم چندزا خانمی است که پنج بار یا بیشتر زایمان کرده باشد .و حداقل وزن نوزاد او 50 گرم است .در اینگونه زنان فشار خون بالا ,جدا شدن زودرس جفت ,نمای غیرطبیعی جنین, سزارین و خونریزی بعد از زایمان بسیار دیده می شود که همه اینها منجر به افزایش میزان مرگ مادران می شود .بیماریهایی نظیر بیماری قند و فشار خون بالا در اینگونه زنان چند برابر است .مشکلات مامایی در زنان چندزا بیشتر است زیرا رحم حاوی عضله کمتر و بافت همبندی بیشتر است که هر دو منجر به شل شدن رحم بعد از زایمان و نمای غیرطبیعی جنین در رحم می شود .امکان حاملگی چندقلو در زنان چندزا دوونیم برابر حاملگی در زنان دیگر است .
خطر پاره شدن رحم در اثر زایمان که یکی از مهمترین عوارض حاملگی و عامل مرگ و میر فراوان است در این گروه از خانمها 20 برابر زنان با تعداد زایمان کمتر است .

واکسیناسیون زمان ازدواج :
کزاز : کزاز بیماری عفونی بسیار خطرناکی است که به خصوص در نوزادان به مرگ می انجامد .اگر خانمی با تزریق به موقع واکسن کزاز نسبت به این بیماری مصونیت داشته باشد نوزاد وی نیز بعد از تولد تا 45 روز در برابر این بیماری مصون خواهد بود .برای ایمنی کامل هر فرد باید یک دوره کامل واکسن کزاز تزریق کند .تزریق واکسن کزاز در دوران کودکی پنج نوبت است به فواصل یک ماهه ,شش ماهه, یک ساله و یک ساله دوم و بعد هر ده سال یکبار برای یادآوری .
در صورتی که کارت واکسن دوران کودکی فرد نشان دهنده تزریق کامل این واکسنها باشد , یا فرد به انجام واکسیناسیون کاملاً اطمینان داشته باشد , تزریق یادآور هر ده سال یکبار کافی است . برنامه بهداشتی کشور,تزریق واکسن کزاز در مادران باردار در شش ماهگی و یک بار در هفت سالگی کافی است .
سرخجه : معمولاً سرخجه یک بیماری خفیف با علائمی شبیه به سرماخوردگی ساده است و یا اصلاً علامتی ایجاد نمی کند که بیشتر در بچه ها و گاهی در بزرگسالان اتفاق می افتد .خوشبختانه بسیاری از افراد در دوران کودکی به این بیماری مبتلا شده اند و در مقابل آن ایمنی پیدا کرده اند .زیرا هر فرد فقط یک بار در زندگی به این بیماری مبتلا می شود .اما اگر خانمی در دوران بارداری خصوصاً در ماههای اول به این بیماری مبتلا شود خطرات و عوارض جدی برای جنین او بوجود خواهد آمد .از جمله نابینایی, ناشنوایی, بیماریهای قلبی و ریوی و حتی مرگ .بنابراین توصیه می شود پیش از تصمیم برای بارداری واکسن سرخجه زده شود .با انجام آزمایش می توان فهمید که آیا خانمی بر علیه سرخجه ایمنی لازم را کسب کرده است یا خیر و در صورتی که ایمنی لازم را نداشت باید به واکسیناسیون اقدام کرد .نکته بسیار مهم این است که هنگام زدن واکسن سرخجه , خانم باید مطمئن باشد که حامله نیست ضمن اینکه تا سه ماه بعد از زدن واکسن نیز نباید حامله شود .
تزریق واکسن سرخجه در دوران بارداری ممنوع است و به خانم باردار توصیه می شود از تماس با بیماران مبتلا به سرخجه اکیداً خودداری کند ,حتی اگر خانمی قصد باردار شدن داشته باشد لازم است از افراد مبتلا به این بیماری دوری کند .
هپاتیت : گروههای پرخطر برای ایمن سازی بر علیه هپاتیت ب ,عبارتند از دانشجویان گروه پزشکی ,جراحان,پزشکان ,پرستاران,ماماها,دندانپزشکان,کمک دندانپزشکان, بیماران تحت دیالیز,کارشناسان و تکنسین های آزمایشگاهی تشخیص پزشکی ,پرسنل موسسات نگهداری کودکان عقب افتاده و خانه سالمندان ,دریافت کنندگان محصولات خونی,و خانواده افراد مبتلا .
برنامه تزریق واکسن هپاتیت به این ترتیب است :
نوبت اول _ در اولین مراجعه
نوبت دوم _ یک ماه بعد از نوبت اول
نوبت سوم _ شش ماه بعد از نوبت او ل
با انجام آزمایش می توان فهمید که آیا خانمی ایمنی لازم را کسب کرده است یا خیر .

مشاوره ژنتیک :
از اصلی ترین اهداف مشاوره ژنتیک مشخص کردن خطر وقوع یا تکرار یک بیماری ارثی در هر بارداری است .تمام افرادی که هر یک از شرایط زیر را در خود یا اجداد خود دارند پیش از تصمیم به ازدواج و بچه دارشدن باید تحت مشاوره ژنتیک قرار گیرند .
_ ازدواجهای فامیلی
_ حاملگی در سنین 35 سال به بالا
_ نقایص مادرزادی
_ عقب ماندگی ذهنی یا تاخیر در رشد
_ کوتاهی بیش از حد قد و سایر اختلالات رشدی
_ نازایی یا سقطهای مکرر در زنان و عقیمی در مردان
_ ناتوانیهای جسمانی که در هنگام بلوغ شروع شده اند

وحید دستجردی، مرضیه
نشریه سروش بانوان، شماره 6، دی 1379